Pửa nhằng ón, khỏi dú đuổi pú dả. Vằn vằn kin nặm cúa ăn bó nặm lăng rườn lạn…
Ăn bó nặm tí, đuổi khỏi bặng cạ cần điếp. Quây lườn lai vằn, lai pi… chập pac khuổi, xiên tả… thâng hả mường slí pé tọ bấu lừm ăn bó nặm cúa kha bản. Chứ thâng thai a!
- Pú dả ới, hò Chèn dú nảy mí? Cạ te mà kin khẩu a!
- Mí mì, te nhằng áp tẩư bó nặm ….
(Ngày bé thơ, tôi ở với ông bà. Ngày ngày uống nước của mạch nước sau nhà sàn. Mạch nước ấy, như người thương yêu. Xa nhà lâu ngày, bao năm… Gặp trăm suối nghìn sông… Qua năm châu bốn bể cũng không quên mạch nước nơi vùng quê ấy. Nhớ đến chết thôi!
- Ông bà ơi, thằng Tiền có đấy không? Bảo nó về ăn cơm đi!
- Không có, nó còn tắm dưới ao nước mạch…)
Với người sống gần những triền núi đá vôi, ai không biết một mạch nước. Trong tiếng Tày, người Tày gọi mạch nước là Bó. Với nhiều gia đình, “bó nặm” chính là một ao mạch nước dùng sinh hoạt quanh năm. Nước mạch chảy vào ao nuôi cá, nước mạch chảy vào chum, nước mạch chảy vào nhà tắm, nước mạch để chăm nuôi gia súc…
Có những triền đồi, nước mạch chính là chỗ để người đi làm nương xa có nước uống. Mạch nước vùng núi chủ yếu có 2 loại mạch
- Mạch chảy quanh năm tạo thành lạch nhỏ.
- Mạch chảy theo mùa, chỉ có vào những tháng mùa mưa quanh năm
Độ lớn nhỏ của các mạch khác nhau, thường thay đuổi lưu lượng theo mùa. Mùa mưa có những lúc nước mạch tạo thành dòng suối lớn chảy cả tháng trời, nước xói thành dòng, sau khi hết mùa mưa mạch để lại những dòng suối cạn.
Ngọn nguồn của mạch nước (côc bó) thường tạo ra một vực nước (sâu nông, tùy độ lớn), có thể có cả các loài thủy sinh như cá tôm sinh sống, đặc biệt là loài cua đá, có những nơi chỉ xuất hiện vào mùa mưa – Là đặc sản của núi rừng. Hết mùa mưa các loại cua đá này lại lặn mất cùng với mạch nước. ..
CÔC BÓ chảy từ lòng đất đá tạo ra BÓ NẶM, từ BÓ NẶM này sẽ khơi thành dòng chảy điểm đầu tiên chảy vào dòng gọi là PAC BÓ
Nghĩa các từ sau đây:
- Kin nặm chứ côc bó – Uống nước nhớ nguồn
- Côc bó – Nguồn mạch nước.
- Bó nặm – Ao chứa nước mạch (hoặc vũng nước mạch)
- Pac bó – Chỗ nước bắt đầu chảy vào dòng.
- Nặm bó – Nước mạch
- Nặm bó kin kha (kha xo) – Bị nước mạch ăn chân (một thứ bệnh ngoài da rất đặc trưng ở những vùng có mạch nước, khi ngâm chân tay trong nước mạch lâu sẽ làm da bị ăn mòn, gây ra bệnh ngứa kẽ chân kẽ tay)
- Khuổi nặm bó – Suối nước mạch
