CHƯƠNG V: CÁC LOẠI TỪ

V.VII QUAN HỆ TỪ

Quan hệ từ là loại từ biểu thị quan hệ ngữ pháp ngữa các đơn vị cấu tạo thành lời nói. Các đơn vị ấy có thể là từ, cụm từ hoặc câu.

Căn cứ vào vai trò của nó trong lời nói, ta chia quan hệ thành hai loại: quan hệ từ phụ thuộc và quan hệ từ liên hợp.

1. QUAN HỆ TỪ PHỤ THUỘC

Quan hệ từ phụ thuộc thường nêu lên mối quan hệ giữa phần phụ với phần trung tâm của cụm từ hoặc phần phụ với cả câu. Trong Tiếng Tày – Nùng, quan hệ từ phụ thuộc không nhiều, sau đây là một số quan hệ từ thường dùng:

Cúa (của), dú (ở), tẳm (tận, từ), tứ (từ), tứ… thâng (từ… đến), đuổi, xáu (mới), nhoòng (vì, bởi), sle (để), sle hẩư (để cho), mừa (về)…

CÚA biểu thị quan hệ sở thuộc

Sluôn phjăc cúa te (vườn rau của nó)

DÚ (nguồn gốc là động từ trạng thái) được dùng để chỉ địa điểm xảy ra hoạt động

Rườn tẳng DÚ tin pù (nhà dựng ở chân đồi)

TẲM, TỨ… THÂNG biểu thị mối quan hệ về thời gian và không gian.

Te pây TẲM ngòa (nó đi từ trước)
TỨ nẩy THÂNG tỉ, tàng khỏ pây lai (từ đây đến đó, đường khó đi lắm)

XÁU, ĐUỔI biểu thị sự vật cùng hoạt động.

Chài SLON đuổi te (anh học với nó)

NHOÒNG chỉ nguyên nhân của sự hoạt động

Nà đây nhoòng khún (lúa tốt vì phân)

SLE, SLE HẨƯ (vốn dĩ vẫn là động từ) dùng để biểu thị mục đích hoạt động.

Đêch dá moòng lai, SLE cần ké chải (trẻ con đừng ồn quá, để người già nghỉ)

MỪA dùng để chi phương tiện hoạt động

Te slổng MỪA nà rẩy (nó sống vì ruộng rẫy)

2. QUAN HỆ TỪ LIÊN HỢP

Những quan hệ từ này thường dùng để nối những thành phần có quan hệ ngang hàng với nhau. Đấy là một số từ như: Vạ (và), rụ (hay, hoặc), rụ cạ (hay là), nhằng (còn), tọ (nhưng), mái cạ … tọ (tuy rằng… nhưng), lẻ (thì), vảng… lẻ (nếu … thì), nắm tán … nhằng (không những … còn), nhoòng …. chắng (vì … mới), tày…. tày, chệt… chệt (càng… càng), dỉ… dỉ (vừa… vừa)…