Ngữ pháp Tiếng Tày – Nùng – IX: Nhấn mạnh vào một thành phần của câu

CHƯƠNG IX: NHẤN MẠNH VÀO MỘT THÀNH PHẦN CỦA CÂU

Muốn làm nổi bật một thành phần nào đó ở trong câu, để người nghe, người đọc chú ý đến nó hơn; hoặc muốn cho câu nói thêm mạnh mẽ, chúng ta thường nhấn mạnh vào thành phần đó bằng cách lặp lại hoặc đảo ngược nó.

I. LẶP LẠI

Cách lặp lại thường gặp hơn cả là đưa phần muốn lặp lại lên phía trước, rồi nhắc đến nói ở đằng sau lần nữa, giữa phần lặp lại thường có từ LẺ (thì). Nhiều trường hợp người ta dùng đại từ xưng hô để lặp lại danh từ đứng trước nó. Hiện tượng này thường gặp khi danh từ làm chủ ngữ của câu hoặc làm bổ ngữ của động từ, tính từ.

1. LẶP LẠI CHỦ NGỮ

Lặp lại chủ ngữ có tác dụng làm cho người nghe, người đọc chú ý đến sự vật gây ra hoạt động hoặc sự vật mang trạng thái tính chất nào đó. Thí dụ:

2. LẶP LẠI VỊ NGỮ

Hiện tượng lặp lại vị ngữ cũng thường gặp trong Tiếng Tày – Nùng. Để làm nổi bật hoạt động hoặc tính chất của sự vật, người ta thường lặp lại vị ngữ. Giữa vị ngữ được lặp lại thường thường có từ LẺ (thì), TỐ (cũng), có khi cả bổ ngữ của nó xen vào giữa. Thí dụ:

3. LẶP LẠI BỔ NGỮ

Bổ ngữ được lặp lại thường là bổ ngữ chỉ đối tượng bị hành động chi phối. Cách lặp lại phổ biến hơn cả vẫn là dùng đại từ xưng hô để lặp lại bổ ngữ là danh từ. Thí dụ:

Đáng chú ý là trong Tiếng Tày – Nùng, người ta có thể lặp lại ngay phần phụ ấy nhờ có một số động từ chỉ quan hệ (không dùng độc lập được) xen vào giữa. Thí dụ:

II. ĐẢO NGƯỢC

Phần nòng cốt của câu bao giờ cũng được xếp theo một trật tự nhất định: Chủ ngữ đứng trước, vị ngữ đứng sau, còn bổ ngữ của động từ, tính từ thì lại luôn luôn đứng sau động từ, tính từ đó. Nếu chúng ta đảo lộn trật tự vừa nêu trên không đúng lối, đúng qui tắc thì câu sẽ trở nên sai ngữ pháp hoặc quan hệ giữa các phần trong câu sẽ thay đổi. Tuy vậy, trong những điều kiện nhất định, ta có thể đảo trật tự các phần ấy với mục đích là làm nổi bật một thành phần nào đó. Trong Tiếng Tày – Nùng, vị ngữ và bổ ngữ của động từ, tính từ là hai thành phần thường được nhấn mạnh bằng cách ấy.

1. ĐẢO VỊ NGỮ

Để nhấn mạnh vị ngữ, chúng ta thường đưa vị ngữ lên đầu câu với những điều kiện như sau:

(a) Chủ ngữ và vị ngữ của câu đều đã được mở rộng, cụ thể là sau chủ ngữ, thường thường có đại từ chỉ định NẨY (này), hoặc một số trợ từ như NẨY NÉ (này này), NẨY CÀ (đây này). Phần vị ngữ thường có những từ chỉ mức độ như CHĂN (rất), KHỂN (lắm), CÀ RÌNH, CÀ RẠI (thật)…

(b) Trong câu, thường có đại từ để hỏi RĂNG (gì), nhưng không phải dùng để hỏi mà thực chất là để phủ định

Thí dụ:

2. ĐẢO BỔ NGỮ

Đảo bổ ngữ cũng là để nhấn mạnh đối tượng do hoạt động chi phối. Bổ ngữ đảo bao giờ cũng được đưa lên đầu câu. Chỉ có thể đảo bổ ngữ với điều kiện:

(a) Ngoài bổ ngữ định đảo ra, vị ngữ còn có những phần phụ khác nữa.

(b) Sau phần đảo, phần nòng cốt của câu (chủ ngữ, vị ngữ) vẫn được giữ nguyên vẹn.

Sau đây là một vài thí dụ về bổ ngữ đảo:

Chú ý: Phân biệt bổ ngữ đảo và chủ ngữ trong câu bị động.

So sánh:

(1) Tu chài hăp dá)

Cửa anh đóng rồi

 (2) Tu hăp dá

(cửa đóng rồi)

Câu (1) là câu đảo bổ ngữ vì sau bổ ngữ TU (cửa) phần nòng cố của câu còn giữ nguyên vẹn, do đó hành động HĂP (đóng) biểu thị ở vị ngữ là do chủ ngữ CHÀI (anh) tiến hành.

Câu (2) thì hoàn toàn không phải như vậy. Do đó TU (cửa) ở đây là chủ ngữ nói về sự vật, còn HĂP (đóng) là vị ngữ chỉ trạng thái bị động.

TIN BÀI KHÁC: